S’intelligèntzia de Elias, in Cuartu Sant'Aleni sa presentada de su libru de Giuseppe Corongiu, de Frantziscu Casula


S’intelligentzia de Elias est unu romanzu chi tenet bator tragios, bator caratteristicas printzipales. Sa ‘e una: est unu romanzo grogu, unu thriller chi ti pigat e non ti lassat prus. Finas a s’acabbu. A comintzare dae sa pitzoca morta e fuliada in unu sutapassagiu de s’asse medianu de Casteddu. Su protagonista de su romanzu, Elias, giornalista, chircat de iscoviare chie est, gratzias a testimonias e ateras proas. E ant a comintzare pro Elias disacatos de cada ispessia e zenia E’ il primo deragliamento del romanzo. Altri ne seguiranno. Con continui colpi di scena. Proite a sa gente agradant sas furriadas de s’iscena.

Sa ‘e duas: est unu romanzu eroticu. O mengius: bi sunt medas e largos tretos in ue s’autore contat (e cantat, in pazinas finas liricas) s’erotismu.

E custa est una novidade manna, ca in sa tradizione iscritoria in limba sarda s’erotismu tenet pagu ispatziu. Calchi assembru. Amento a duos paras: Luca Cubeddu, patadesu e Baignu Pes, galluresu. Ambos duos cantant s’erotismu in sa poesia issoro ma semper suta cobertanztia, suta metafora. Amento galu a Efisio Pintor Sirigu, chi dedicat poesias intreas a s’erotismu ma peri issu suta metafora, in suspu. Pintoreddu (goi beniat giamadu) est unu grandu poeta casteddaiu, eroticu ironicu e ispassiosu, ma comente persona, non b’at omine (naramus nois in Ollolai e in Barbagia): difatis est unu de sos leader democaticos chi su 24 de abrile de su 1794  in Casteddu, in sa Die de s’aciapa, nche bogant sos Piemontesos, ma luego pro unu pratu de lentigia traighet. 

Peri Cicitu Masala dedicat calchi tretu a s’erotismu, mescamente in su romanzu Il dio petrolio.

Sa ‘e tres: est unu romanzu fantascientificu.  Cun robot e roboteddos in donzi logu: in sos ufitzios, in sas iscolas, in sas redatziones de sos giornales. Cun roboteddos programados pro faeddare in sardu e cantare Dimonios e Nanneddu meu. Cun drones chi bardiant sas berbeghes e gasi su pastore podet sighire sa gama in su telefoneddu intelligente. Ma mescamente cun s’intelligentzia artifitziale e sos logaritmos aplicados a s’aministratzione in su compitu de sas detzisiones politicas…trampa manna manna chi cheriant parare a sa democrazia e a s’umanidade. Sa ‘e bator: est unu romanzu distopicu.  In sa traditzione literaria sarda su prus si contat e si cantat una Sardigna bella e galana, cun pastores e bandidos, mare e maghia. Una Sardigna esotica e folcloristica cun binnennas e tusorgios. Cun sardos eroes e fortes chi non tzedent mancu pro sa morte. A narrere sa beridade tocat peroe de amentare puru su chi at iscritu Cicitu Masala: chi pro s’Istadu italianu sos sardos sunt eroes ma sceti in gherra, ca in tempos de paghe abarrant semper bandidos!Pro la fagher in curtzu una Sardigna chi praghiat meda a David Herbert Lawrence chi chircaiat in Sardigna sardos primitivos e farastigos.Sa Sardigna de custu romanzu est imbetzes un’Isula cun industrias fallidas ca ant confusu sa modernizaztione cun sa colonizatzione italiana. Ispopulada. Una prataforma boida. Unu logu negadu, Una natzione ismentigada. Una limba pratzida in tribalismos.  In prus a dolu mannu est dae su 1861 ingurtida aintro de s’Italia e duncas nemos la connoschet. Ca sos italianos l’ant cuada e intro l’ant fatu dannu ebbia guvernende°la male e guastende sas élites e su populu. Imaginade chi nde ant aurtidu finas sa limba…Cun s’indipendentzia forsis si diat fàghere connòschere de prus….E sos sardos sunt arretrados meda meda dae cando sunt italianos. De s’Italia nd’ant leadu totu sos vitzios... Podimus nàrrere chi l’ant guvernada semper metzanos chi faghiant àteros interessos. Nudda de nou: una colonia interna.

Ma est totu inoghe su romanzu?




No, pro nudda. Comente at iscritu, in una bella retzensione Zuanne Follesa (in s’Unione Sarda de su 31 de maju colau) “attraverso Elias l’autore, manifesta una visione del mondo”, duncas, una bera e propia Weltanschauung. 

Cun pessos pessamentos e meledos, longos e fungudos, subra sa cultura, sa limba e s’identidade sarda ma peri subra sos politicos e sos intelletuales cun giuditzios, “fulminanti e apodittici” narant in italianu: Sa Sardigna? In morientzia. Fallida. Unu campusantu. Sa classe politica? Timorosa, umile e finas tzeraca. Una mafiedda locale: ca sos politicos no ant mai persighidu su bene de sa comunidade issoro e ant semper chircadu de si béndere sas resursas de s’ìsula a sos istràngios pro s’irrichire issos. In passadu los aiant  definidos “Borghesia compradora o notarile”.

E sos intelletuales? S’assembru prus mannu est impersonadu dae su babu de Elias, su Professore, amasesadore de sa limba sarda cun sa poesia dialetale e popolare. Imbonidore e imbovadore  de sardidade petzi antropologica.  Un’intelletuale chi reduit sa cultura e s’identidade a folclore, chi no istorbat a nemos, una borta chi est bestida a mustajone, una borta  chi est amasedada e caratzada. Un intellettuale conformista chi reduit sa limba a frastimu de tzeracas, aurtindela.

Bene totu custu est de importu e de interessu mannu. Ma a pàrrere meu sa calidade majore de custu romanzu no est petzi (o mesche) in su chi contat ma in su comente contat: est a narrere in su limbagiu.

Deo non so crocianu e galus prus pagu d’annuntzianu: ca no est beru chi “il verbo è tutto”. E non si podet reduire sa paraula – comente su prus de sas bortas faghet D’Annuntzio –  sceti a mudongiu o indoru, musica o mazine subrabundante, simple frutu esteticu  lughente e pomposu.

Ma in una faina literaria sa paraula est comentecasiat de importu mannu. E ateretantu sa “forma”, in custu romanzu semper bene castiada e coidada. 

Ca in segus de S’intelligentzia de Elias b’est una chirca longa e funguda, unu triballu, unu “lavorio” pro la narrere in italianu, unu “labor limae”, in latinu, chi no acabat prus. Ca s’Autore at chertziu iscriere unu romanzu de calidade leteraria e estetica arta. Si licet parare magna cun parvis, m’amentat Araolla, chi in s’opera sua ue cheriat “ripulire sa limba sarda pro la magnificare e l’irrichire”. 

Pepe Corongiu de custu romanzu nde cheret faghere un’opera literaia illustre: mescamente gratzias a una limba rica in ue sas paraulas sunt prenas de significados (pregnanti) e de simbulos. Comente sos conchizus chi puru cando parent boidos si los ascurtas bene podes intendere chi in intro b’at su mare, antzis, s’otzeanu.  Ma non b’at sceti paraulas in su romanzu ma unu muntone de maginas (Gosaiat che sue in s’arula cun su verre maistru); analogias, leadas subratotu dae su mundu animale e vegetale e dae sa vida fitiana (Sas notes fiant che istojas de pensamentos); metaforas e cobertanztias (Aiat comintzadu a aboghinare che a unu canargiu in cassa. O unu bendidore de lissa in sas bangas de su mercau); onomatopeas (intzitziligadu, istrichibidatzu, apistighingiare); brachilogias, dicios (caddu meu non ti morgias, su ferraine est giai ghetadu; s’issolvet che neula cando essit su sole a s’arvèschida); apoftegmas meda sabias (Como s’edade est avantzada ma non s’ischit si illonghiat sa vida o si illonghiat sa betzesa e sas maladias).

Su romanzu est iscritu in limba sarda comuna (LSC). No est su primu: giai Zuanne Franztiscu Pintore (in medas romanzos) e Zuanne Piga (in Sa vida cuada), pro ammentare duos iscritores de giudu, l’ant impreada. E no est mancu de su totu una novidade a cunfrontu de sa traditzione literaria illustre sarda, ca depimus ischire chi peri sos primos poetas e iscritores in sardu (dae Antoni Canu a Zuanne Mateu Garipa a Zeronimu Araolla) ant chircau de iscriere in una limba chi non fit unu dialetu locale. Gai etotu faghent Diegu Mele, Peppino Mereu e Montanaru: chi no iscrient in ortzaesu e tonaresu o desulesu ma in unu sardu chi oe podimus narrere “comune”.Antzis Montanaru si ponet su problema  de una “lingua nazionale sarda unitaria” e nde faeddat in su “Diariu”, a dolu mannu, mai publicadu.



Pro cuncruire: chie est Elias Dessanay, su protagonista de su romanzu? Est forsis s’Autore etotu? Nessi in cussu ritratu chi nd’essit: Creativu abistu ideaticu e reverde, semper in chirca de segare sa matza a su poteriu?

Eja e nono. A pàrrere meu una faina literaria si fundat subra sa vida personale e colletiva, sena peroe ismentigare sa fictio (e duncas s’imaginatzione e sa libera creadividade) chi b’est in cada chistione literaria. Chergio narrere chi una faina literaria, puru si no est istesiada dae s’istoria e s’alimentat de datos personales e de sas isperientzias de sa vida de s’autore e duncas espressat s’istoria sua de s’anima e de sas ideas, non si depet limitare a las contare e a las filmare custas esperientzias, ma las depet annapare e bendare. Carotandelas cun cobertantzas e assignendelis sos sinnos de una conditzione umana prus universale, ispurpende e ispuntende sa conditzione pretzisa e isvanessende sa dimensione temporale e ispatziale pro nde faghere una ocasione de epifania rispetu a sa realidade etotu: comente faghet in custu romanzu s’autore. 


Commenti