In s’àndala de s’intelligèntzia de Elias – de Mariantonietta Piga

 


Sardigna 2030: su COVID non b’est prus e s’intelligèntzia artifitziale aplicada est una realtade. S’impreu de sa tecnologia at fatu cosas mannas in cada àmbitu: drones, ologrammas, robot de servìtziu, aplicatziones intelligentes oramai faghent parte de sa vida fitiana. Su protagonista, Elias Dessanay, est unu giornalista chi traballat iin unu blog online chi impreat ologrammas pro cummentare sas noas; s’ammorada arriscat su litzentziamentu dae una televisione regionale pròpiu ca s’editore at iscobertu s’impreu de automas e programmas de letura artifitziale chi li faghent risparmiare su dinare pro su personale. In cada campu s’automatzione eletronica est leende·si su logu: sos allevadores in Sardigna ponent fatu a sas gamas cun sos drones. E sa politica puru non nde podet fàghere a mancu: unu cussòrtziu de imprendidores, isfrutende sa crisi econòmica perenne e su livellu bassu meda de sa rapresentàntzia istitutzionale in Sardigna, proponet, paris chin una corporatzione tzinesa, de pònnere a su postu de su Guvernu Autònomu e de s’Assemblea parlamentare unu programma de intelligèntzia artificiale programmadu pro detzidere.

 

Custa, in pagas paràulas s’istòria chi contat Giuseppe Coròngiu in su romanzu in sardu S’intelligèntzia de Elias. A nàrrere chi est unu romanzu “giallo” est a semplificare tropu.

 

Su libru difatis est un’ascusorju prenu de prendas chi si podent iscoberrere a pagu a pagu.

A primu, leghende·lu pro su praghere de lèghere, pro si colare un’iscuta in paghe, godinde·si s’istòria e sos personàgios, pigados a manu tenta dae unu contare deghile e dae una limba rica, chi acasàgiat su letore e l’aberit àidos isconnotos. A pustis pro imparare carchi cosa de nobu, pròpiu pro mèritu de sa limba, chi est capassa de parare fronte a calesisiat disafiu: tratat de polìtica, sessu, tecnologia, iscièntzia, sena cumplessos de inferioridade, balente e braghera.

 

In fines pro aprofundire argumentos e temas chi a dies de oe sunt netzessàrios pro cumprèndere su fitianu ma peri pro pessare a ordimingiare su benidore.

 

Ite casta de libru est Elias?

 

Deo, torrende a leare in manos su romanzu pro custa presentada, apo pessau a su contu de “Pollicino”, su contu de Charles Perrault chi contat de unu pitzinneddu, su prus minore de 7 frades, abandonados dae sos genitores in su padente ca sunt tropu pòveros, chi si pigat in fatu unu pùngiu de perdigheddas pro las lassare in sa caminera e pòdere torrare a dommo sena si pèrdere.

 

Bene, Corongiu, isterrende s’istòria de Elias lassat in sas pìnnigas de sas pàginas unu pore de ispuntos pro meledare, unas cantas perdigheddas, mentovados in s’istèrrida de Eduardu Curreli, in printzìpiu de su libru.


E sa limba? Calesisiat cosa chi apo a iscrìere no at a pòdere ispricare mai bene su traballu fatu dae Corongiu pro custu romanzu. Petzi leghende
·lu si cumprendet sa bellesa e sa richesa de custu sardu chi, su prus de sas bortas, nois matessi, agorramus in sos ungroneddos de sos bighinados nostros, custringhe·lu a espressare petzi de “turuddas e tazeris”, ca “il sardo è solo orale, non è capace di esprimere concetti astratti, si scrive come si pronuncia, il sardo antico… di mio bisnonno…”.

 

Làstima chi bisaju meu, òmine sàbiu, istimadu dae sa comunidade ca sanaiat cun sas erbas e naraiat sos berbos, non lu connoschiat su computer, non nde bidiat de drones e àteros ordìngios tecnològicos bolende in sas rocas de S’èrbita o de Mamudine, non nd’aiat televisione e non depiat chircare de cumprèndere si su chi bidiat fiat fàula o beridade.

 

Autobiografismu o imbentu creativu? 

 

Elias est unu giornalista, e inoghe s’iscàmpiat s’autobiografismu chi in su romanzu Corongiu sèmenat in tretos meda.

 

Unu giornalista a s’antica, Elias, de inchiesta, si diat podere nàrrere, chi, pro neghe de unu artìculu ue atacaiat s’universidade e un’iscentziadu de fama che a professor Bogo, lu denuntziant e ruet in disgràtzia, custrintu a si pònnere in maladia, giagaradu dae su diretore de su blog e dae sos collegas.

 

Dae cue moet unu meledu subra su giornalismu a dies de oe.

 

A esistit una informatzione autèntica, lìbera, capassa de interpretare s’ispìritu de sos tempos chi semus vivende? Sa tecnologia a un’ala at abertu ghennas meda, ma galu non est craru su modellu chi si cheret acumprire: sunt semper de prus sas prataformas digitales chi dant noas in tempus reale, pro non faeddare de sos podcast, audio o vìdeo chi si nche isgàrrigant e si podent ascurtare o bìdere in su telèfono intelligente, e chi oramai sunt una manera noba de si informare. In sas testada, duncas, s’est duncas isvilupende cussa Intelligèntzia artifitziale, mescamente in sos setores de sa finatzia, s’isport, su meteo, chi in su tempus benidore at a essere normale, fortzis rendende su giornalismu prus pagu capassu de dare informatziones, anàlisi e interpretatziones pretzisas, ma no at a pòdere mai pigare su postu de su giornalista “in purpa e ossu”, ca est difìtzile a immaginare una màchina in gradu de iscrìere unu cummentu, fàghere una intervista, o una inchiesta andende a averiguare de pessone sos fatos.

 

Elias meledat supra custas chistiones e nois cun issu.

 

E un’atera predichedda l’at lassada in s’andala de su contu…

 

E sa politica?

 

Podiat mancare in su romanzu una protagonista che a sa polìtica?

 

Su Presidente de sa Regione Serusi, chi fiat semper sonnis dae annos e annòrios, ma chi che a totu sos matzones dormidos no li intraiat nudda de badas a buca, mancu sa musca, professor Bogo, Egìdiu Mures e Stanis Ruinas sunt s’esèmpiu de una polìtica surda a sos bisòngios de sa gente, chi pessat petzi a su torracontu personale, in punna de divènnere sos meres mannos de Sardigna, cun ganas parìviles a sas làcanas ispartas de su mundu de sa globalizatzione, sutalineat Eduardu Curreli in una de sas informativas suas. Issu puru unu potente in Sardigna. Unu segretosu … fiat che un’incumandadu cuadu de su Guvernu, o de s’istadu mègius, o de sos poderios verdaderos chi poderaiant s’istadu italianu in Sardigna.

 

Totus personàgios a duas caras chi, cun sabiesa Corongiu faghet intrare e essire dae sa bida de Elias, giornalista iscorradu e vìtima de sas matessi dòlimas suas, antieroe in crisi, chi at perdidu sa capatzidade de elaborare balores e modellos de bida, chi si nch’intrat a una paule de anarchia, de derrota, de impotèntzia, pro fuire a una realtade definida e fortzis tropu “bera” pro issu. Elias las bidet sas fartas de sa sotziedade burghesa, de cussu mundu radical-chic chi est custrintu, a mala gana, a poderare; vivet sa crisi de sas relatas sotziales e est giùighe de sas règulas frassas in cada àmbitu. Ma est tropedidu dae sa chirca de una identidade pròpia, de una capia sua personale, dae s’isfortzu pro torrare a nou sa cussèntzia sua fata a frichinias, agiumai binta.

 



Bene apo fatu a mi nch’andare o nono? Diat èssere istadu mègius a abbarrare in bidda e a fàghere una bida che a cussa chi cheriat babbu pro mene? E totu custu burdellu chi apo fatu a mi nch’andare, a non torrare a pustis de s’universidade e a mi imbèrghere in intro de sa tzitade, e finas a li regalare su coro, parte de su coro meu, un’investimentu bonu at a èssere istau? O unu fallimentu totale comente òmine, professionista e sardu? …

 

Meledos chi a dies de oe faghimus totus, bidende su chi est capitende a custa terra nostra.

Cando intendimus chi sas biddas nostras sunt semper prus bòidas, sunt perdende servìtzios, sunt abandonadas dae sa polìtica e peri dae chie b’istat, chi oramai no at mancu prus sa fortza de gherrare ca sunt tropu sos pessamentos. E in s’ìnteri semus perdende sa gioventude nostra prus balente, chi diat pòdere essere un’ispera pro benidore a sas biddas nostras.

 

Ca una bidda ispopulada est comente a s’ischidare istontonados sonnis pustis unu note de dormischida. Cando non serras ogru a prou, sa mente est una filera de bòidos chi no ischis comente prenare. Gasi a sa matessi moda est una bidda chi perdet abitantes a manera sighida … Ma sa cosa prus fea est chi cun s’ispopulamentu non si perdent petzi sos chi ant animadu sa bidda in su passadu, o chi la sunt animende in su presente, ma si perdet su benidore, su cras, su chi podiat èssere e no at a èssere mai.

 

 

Ma pro Elias puru at arribare sa die de sa revesa. 

 

Elias Dessanay at bintu sas tropejas sotziales e morales, est resessidu a nche essire dae sa crisi esistentziale sua e a acumprire su bisu suo de òmine impinnadu in sa sotziedade, in chirca de unu bene superiore. Non contant prus sos pecados, sos vìtzios, sos contos personales. Cussos mancari servint a cumprèndere chi cada òmine podet èssere de utilidade a sa sotziedade sua finas no essende un’ànghelu e faghende faddas medas. E finas aende vìtzios chi calicunu giùigat immorales.

 

Nch’apo collidu petzi unas cantas perdigheddas lassadas in s’àndala de custa istòria chi depides lèghere fintzas a s’ùrtima riga pro ischire comente finit a beru. Ca no est acabbada inoghe…

 

E tanco cun sas paràulas de Elias in sas ùrtimas pàginas de su romanzu.

 

Non mi pariat prus de èssere un’òmine prenu de arrevùgios: m’intendia unu deus, unu bèstiu, una màchina de poderiu. Un’ordìngiu acanta a espansare. Cheria fàghere manna sa Sardigna comente aiamus semper bisadu dae cando sa libertade l’aiamus pèrdida. Un’ideale sardista, soberanista, indipendentista. Universale che a sos deretos de sos pòpulos negados.

 

 

Fortza Paris Sardigna Felix

 

 

Commenti