DUOS AMIGOS CORALES
de Federicu Francioni
Interbentu in s’aboju Literadura e limba sarda, ammanigiadu dae “Sòtziu de sos sardos”, dae sa rivista “Camineras” e dae “Pro no irmentigare”: ant faeddadu Ninni Tedesco, Pàulu Mugoni e Antoni Arca, autore de su romanzu “Tilda de Reni atora”; leturas de Crara Farina; Tàtari, su 6 de freàrgiu de su 2015. In su dibàtidu ant faeddadu Domitilla Mannu e Màriu Zedda, babbu de Salvo.
Antoni. Non podimus cumprendere s’impignu de Antoni a foras de su disafiu de
una generatzione impignada in sa pelea contra de su podere, contra de
s’autoridade e s’autoritarismu, in s’iscola e in sa sotziedade, contra de sa
gherra e pro su triunfu de sa paghe, pro s’autodeterminatzione de sos pòpulos
de su gai cramadu Terzo Mondo
(pensamus a s’influèntzia chi in Sardigna puru ant àpidu sos iscritos de Frantz
Fanon). Dae sos annos sessanta e setanta est bessida puru a campu una
cussèntzia tzivile noa, in unu sentidu natzionale sardu, de sos problemas de
s’ìsula nostra. Antoni l’aiat maturada pròpriu in sa segunda meidade de sos
annos sessanta, cando si fiat acurtziadu a Antoni Simon Mossa (1916-1971),
intelletuale polièdricu, architetu geniale, cosmopolita e in su tempus matessi
sardista e indipendentista, impignadu a ammanigiare unu moimentu a foras de su
sardismu, naramus gai, ufitziale, traditzionale, pro sas minorias linguìsticas,
pro s’autodeterminatzione de sas natzionalidades sena Istadu in Europa, pro
arribbare a una cunfederatzione de issas.
A pustis de s’iscumpàrfida immadura de Simon Mossa, Antoni si fiat reconnotu in Su Pòpulu Sardu de Màriu Carboni e Elisabetta Bocciardo, Anghelu Caria, Austinu Columbanu, Diegu Corràine, Bustianu Cumpostu, Pitzente Migaleddu, Giuanne Frantziscu Pintore, Frantzisca (Cicci) Puliga, Sarvadore Sfodello, Bore Ventroni e meda àteros: unu moimentu nou, originale, chi cheriat ligare in manera istrinta sa pelea pro sa liberatzione econòmica, sotziale, polìtica, ispirituale de sa Natzione sarda a cudda de sos pòpulos de totu su mundu in una crae antimperialista e anticolonialista.
Ma Su Pòpulu Sardu si fiat isortu: Antoni fiat abarradu cumbìnchidu de s’originalidade de cudda esperièntzia, cuasi irmentigada, lassada iscumpàrrere sena unu dibàtidu adecuadu. Tando fiat intradu in su Partidu Sardu e aiat puru rapresentadu custa formatzione in su Cunsìgiu de sa Comuna de Thàtari Mannu. Cando fiant bènnidas mancu sas isperàntzias in su rolu de cambiamentu de custa fortza, Antoni fiat torradu a s’impignu in moimentos e grupos de base. Intre sas àteras cosas, aiat collaboradu cun su giai ammentadu Sfodello a s’ammanigiamentu e finas a sa regia de Pedru Zara, su traballu teatrale, cabudòbera de Nenardu Sole (mortu dae pagu), interpretadu dae Bitòria Atzeni, Crara Farina e Tore Pintus.
In s’incumintzu de su Duamìgia, Antoni aiat
fundadu su Sòtziu de sos sardos cun Aldu Borghesi, Pàulu Mugoni, Màriu Murtas,
Efis Planetta (già cunsigeri regionale), Brunu Sini, Salvo Zedda e àteros.
Ammentamus “Su nieddore de sa polìtica” e àteros cumbènios e abojos
ammanigiados dae su 2001 in a pustis. Aiat cuntribuidu in manèra detzisiva puru
a sa publicatzione de sa revista “Camineras”, organu de una manca sarda
anticonformista e anticolonialista, chi oe est galu imprentada e bessit oramai
dae cuasi doighi annos: isse matessi publicaiat editoriales e artìculos.
Ammentamus sos contributos de sos giai inditados e galu de Paula Alcioni, Antonedda Anedda Angioy,
Antoni Arca, su senadore Mauro Bulgarelli, Frantziscu Casula, Bertheddu Contu,
Sarvadore Cubeddu, Massimu Fresi de Lega Ambiente, Enrico Fovanna (giornalista
e imbiadu de su cuotidianu “Il Giorno”), Federicu Francioni, Antoneddu Licheri
(chi est istadu cunsigeri regionale), Maria Bitòria Migaleddu, s’ambientalista
Larentu Mocci, su dirigente polìticu catalanu Jordi Muñoz, Costanzo Pazzona,
Paulu Pisu (como sìndigu de Laconi, est istadu cunsigeri regionale), Bèrtulu
Porcheddu, Loredana Rosenkranz, Sandro Ruju, Cristianu Sabino, Bernardu Sàbiu, s’on.
Pedru Soddu, Bernardu Sàbiu, Gianfranco Sabattini (de s’Universidade de
Casteddu), Antonia (Ninni) Tedesco (diretora de sa revista) e meda àteros.
Ma est importante puru
ammentare Antoni che autore de poesias chi aiat publicadu in “Camineras” cun su
pseudònimu de Ondradu.
Inoghe cherimus propònnere torra unos cantos versos suos (Frores de aposentu, in “Camineras”, n. 3,
santuaini-santandria de su 2006, p. 3):
Ant a torrare sos frores;
Devent torrare.
Fràbicas de paràulas
istràngias
Ant abertu su ballu tundu
E sas piseddas intzegadas
No agatant prus ojadas de
disìgiu
Lughentes de gioventude.
Betzos, in pratzas agabbadoras
Sètzidos in cadreas de pedra,
Su bindighi de Austu,
A punta de mesudie.
S’iscaldint sos ossos
Ammentende gosos de
fèminas
Liberas
E profumos de suores de
amore.
Peri tirighinos chena
cabu
Su sèmene s’est isperdidu
In tancas serradas dae
cadenas
De bisòngiu.
In logos furisteris e in
limbas
Imparadas pro pedire su
pane
Sos giovanos disterrados
Incungiant soddos e
frastimos.
Frores isalenados de
aposentu
Chi sonniades una terra
imbenujada
In s’oru de su mare.
Torrades.
A serrare su ballu
A frorire biddas e
campos.
Devides torrare.
In su 2010 sa domo
editora Condaghes de Casteddu at imprentadu unu romanzu suo, Lughes umbrinas, inue est craru chi pro
Antoni s’amore profundu de sa bidda e de sa terra sarda non diventat mai mitu.
Antzis Antoni teniat sa capatzidade de bìdere lughes e umbras - e umbras in sa
lughe matessi - contende istòrias de
printzipales, de meres e teracos, de òmines e fèminas, de betzos e giòvanos,
prepotèntzias, violèntzias e amore, intellighèntzia e falada in su machine: est pròpriu su chi sutzedit a una
fèmina. A s’acabbu de su contu de Antoni agatamus unu pessonagiu, un’àtera
fèmina, chi serrat in su sinu suo unu piseddu, unu piciocheddu chi at a
nàschere e a rapresentare s’isperàntzia pro su tempus benidore.
Su romanzu est istadu
publicadu in sa collana “Paberiles” (meritu de Frantziscu Cheratzu): pensamus
tando a sas pàginas de Antoni, de sos giai ammentados Alcioni e Arca, de
Nanneddu Falconi, Micheli Ladu, Giuanne Frantziscu Pintore (Sa losa de osana est bellu meda) e
àteros chi ant mustradu sa balentia issoro proite non si sunt postos a fàghere bozzetti e bozzettistica, a iscrìere
contados, contàscias e fàulas de su bighinadu, de sa carrela - de tiu Pascale,
pro fàghere un’esempru, de unu bètzu sàbiu calesisiat, chi ammentat su tempus
coladu, sètzidu in sa cadrea a curtzu de una domitedda bàscia - ma fraigande
cuddu chi Maria Corti at cramadu l’organismo
narrativo in sa cumplessidade sua. Indunas, sas proas de una literadura in
sardu noa e madura. Arca, pro fàghere solu un’esempru - connoschet sa
literadura sarda e cudda mundiale. Ma sos intelletuales sardos academicos e
“ufitziales” - e non solu - sos chi sunt prus a curtzu a sas ideas nostras
tenent unu mìnimu de cussèntzia de su brincu calitativu determinadu dae sa
collana “Paberiles”?
Antoni iscritore est
istadu puru collaboradore de sas editziones Condaghes, de su giai ammentadu Cheratzu,
pro sa bortada de iscritos in limba sarda, mescamente de Tilda de Reni atora, su romanzu chi oe presentamus.
SALVO. Deo chèrgio
ammentare Salvo Zedda in antis che redatore e collaboradore de sa revista
“Camineras”, inue at iscritu artìculos de aberu interessantes. Unu, chi
pertocat a su problema de s’ambiente, l’amus publicadu torra in s’ùltimu nùmeru
de sa revista, bessidu s’annu coladu.
Su primu artìculu de Salvo,
L’eresia Tiscali nuova via dello sviluppo sardo?, fiat cumpàrfidu in su nùmeru zero
(lampadas de su 2002); isse cheriat mustrare chi s’impresa de Tiscali fiat
nàschida a intro de sa Sardigna, in raportu a sas esperièntzias de CRS4,
Consorzio 21 e Video on-line de Nichi Grauso. Tzertu, Renadu Soru fiat
resessidu a istabilire raportos cun manager importantes, comente Elserino Piol
- pro sos primos investimentos - e cun Franco Bernabé, chi fiat istadu in Eni e
Telecom Italia e chi aiat permissu a Tiscali de abarrare atesu dae Mediobanca,
su gai cramadu “salotto buono” - pro caridade! - de su capitalismu, de sa banca
e de sa finàntzia italiana. Ma Salvo, a s’urtimera, non fiat de acordu cun sa
crìtica chi Soru aiat fatu mescamente a sa cultura de sos distretti industriali, importantes in s’esempru non solu de Prato,
ma puru de Calagnani. Soru bidiat esclusivamente sas possibilidades abertas pro
sa Sardigna cun Internet e cundennaiat sas esperièntzias de sos distretti industriali; Salvo imbetzes bidiat
s’importàntzia de una «istituzione dei
poli tecnologici e dei parchi scientifici […] fondamenta indispensabili per la
nascita di distretti ad alta tecnologia, nei quali l’intreccio fra conoscenze
scientifiche di frontiera e capacità imprenditoriali diffuse sia in grado di
innescare uno sviluppo del territorio duraturo e non dipendente».
Un’àteru artìculu Salvo
lu aiat iscritu cun Paulu Mugoni pro su n. 1 de su 2002 e fiat una crìtica
forte meda a sas polìticas liberistas contra de s’Istadu sotziale, contra de
s’iscola pùblica, contra de sas leges in
pro de su traballu, fatas dae su guvernu de Tzentru Drestha de Silvio Berlusconi.
In custas pàginas, chi bidiant in manera crara e ladina sas cunseguèntzias malas
de sas polìticas liberistas subra de s’economia de sa Sardigna, si podet lègere
a s’agabbu: «I lavoratori devono prendere
coscienza che l’unica tutela possibile è la lotta democratica dentro e fuori i
luoghi di lavoro, lontano da ogni mediazione menzognera, che parla di riforme a
beneficio dei lavoratori ed invece prepara l’americanizzazione del mondo del
lavoro. “Camineras” vuole dare il suo contributo di controinformazione, per
svelare che cosa nascondano veramente i provvedimenti teorizzati nel Libro
bianco sul mercato del lavoro e attuati
nel Patto per l’Italia».
In Post-fordismo e futuro del lavoro (bìdere su nùmeru de
maju-lampadas de su 2003, pp. 15-22), Salvo faghiat riferimentu a autores
classicos - Antoni Gramsci, John Kenneth Galbraith, Luciano Gallino e àteros -
chi aiant istudiadu sa crisi de su 1929 e sas cunseguèntzias pro s’economia
capitalista, pro su profetu, dae un’ala, pro su traballu e sos salarios, dae
s’ater’ala. Salvo connoschiat puru sos autores chi aiant bidu sa possibilidade
cuncreta de una crisi forte meda de su sistema capitalista chi si fiat
acurtziende a s’agabbu de su Noighentos e in s’incumintzu de su Duamìgia. E de
fatis custa crisi in su 2008 est arribbada. Intre issos s’americanu Jeremy
Rifkin, giai l’ischimus, fiat istadu pintadu dae crìticos e inimigos suos comente
unu teòricu de s’iscumpàrfida de sa classe oberàia; imbetzes su libru suo
famadu La fine del lavoro giughiat
custu tìtulu solu pro motivos de editoria e de mercadu. De fatis, gai iscriet
Salvo, sas craes interpretativas de Rifkin non sunt tzertu cuddas de unu chi si
ponet a fàghere s’apologia de su gai cramadu postfordismo. Custu postfordismu at dadu corfos terrìbiles non solu
a sos oberàios, ma puru a sa classe media, a impreados e dirigentes de bàsciu e
mèdiu livellu.
Su capitalismu est
intradu in su momentu istòricu cognitivu, de s’economia de sa connoschèntzia,
ma, comente chi siat, Salvo non fiat de acordu cun sa proposta de Rifkin chi mescamente
in sos sòtzios non profit bidiat sa possibilidade
de bessire a foras de sa crisi, a foras de sa mineta de sa morte de su traballu
- e de sos traballadores matessi! - decretada
dae sos capitalistas puru cun su mèdiu de sas noedades tecnològicas e
informàticas. Pro fàghere una pelea binchidora contra de s’irroccu de su turbocapitalismo de oe, cunforma su
pàrrere de Salvo, diventat pretzisu impitare propostas de aberu alternativas.
Sos sòtzios non profit non sunt
bastantes: bi cheret unu progetu chi pertochet a s’ambiente, a unu raportu
diferente intre industria e agricultura, a sistemas industriales diferentes.
Forsis s’artìculu prus
bellu, rigurosu e profundu de Salvo est Il
futuro ha un cuore antico. L’industria sarda e i nuovi modelli competitivi
(cumparfidu in “Camineras”, serie noa, n. 1, làmpadas 2010, pp. 127-151). Sas
connoschèntzias de Salvo in su campu de sos istùdios econòmicos fiant profundas,
mescamente pro su chi pertocat a sa gai cramada cultura d’impresa e finas su rolu chi sa psicologia cognitiva podet ricobèrrere in custu àmbitu
ispetzialìsticu. In su su pensieru ùnicu fordista e post fordista, iscriet
Salvo, non b’at logu, est craru, pro sas impresas mèdias e minores. Ma chie l’at
nadu - agiunghet Salvo - chi, in sa globalisatzione malaita, in s’economia
mundiale interdipendente, non bi podet èssere tempus benidore pro issas? In sas
pàginas suas Salvo ammentat su cuntributu de Joseph Schumpeter subra
s’importàntzia de imprendidores mèdios e minores e finas su chi aiat iscritu l’insospettabile (gai iscriet Salvo) Alfred
Marshall, su fundadore de s’economia neoclassica, subra sa gai cramada industria localizzata o distretto.
Salvo connoschiat puru su
chi aiant iscritu Giacomo Becattini, Sebastiano (Bustianu) Brusco, Giorgio Fuà
e su sotziòlogu Arnaldo Bagnasco subra unu modellu diferente meda dae cuddu de
su Triangolo industriale: e defatis, una
realidade diferente meda dae cudda de sos tzigantes industriales non si est
irvilupada solu, ispetzialmente, in Toscana, Emilia, Veneto e Marche, ma unu
pagu in totue, in su Nord e in su Mesudie de s’Italia. Ma Salvo fiat
influentzadu puru dae su sotziologu catalanu famadu Manuel Castells chi at
faeddadu de sa netzessidade de un’economia
di rete, de retzas, inue si podet dare balore a sas siendas locales, a sas
richesas, materiales o nono, de unu territòriu determinadu. Pensamus a Thiesi, a
Calagnani, giai ammentadu, a sa tessidura de Samugheo e de àteras biddas. Gai
Salvo agabbaiat s’artìculu suo: «[…] il
sistema industriale sardo non è destinato ad estinguersi con il collasso delle
imprese portatrici di un imprinting fordista.
La de-industrializzazione non è uno sbocco ineluttabile. C’è un giacimento di
risorse materiali e immateriali, di origine locale o introdotte dall’esterno,
che può essere organizzato in rete, con l’obiettivo di conquistare delle
posizioni relativamente salde nell’arena competitiva, a dispetto della scala
planetaria che essa ha ormai raggiunto. Tuttavia, senza una chiara direzione di
marcia […] le opportunità, se non
colte per tempo, rischiano di svanire».
Salvo in su 1995 aiat
fundadu su sòtziu tataresu de “Giustizia e Libertà”, inue est cumpresu cuddu
romanu; isse fiat animadore de custu sòtziu cun Aldu Borghesi e fiat puru unu blogger ativu meda. Elègidu in sa RSA de
sa Comuna de Thàtari Mannu, fiat istimadu meda dae sos chi traballaiant cun
isse.
E duncas fraigamus unu
fraile pro unu progetu de liberatzione econòmica, sotziale, polìtica, culturale
de sa Sardigna puru cun s’eredidade chi nos ant lassadu Antoni e Salvo. “Camineras”
podet fàghere, in custu sentidu, sa parte sua, mancari modesta, ma l’at a
fàghere, non b’at duda.
A Nella a Mateu e a Rosa, mugere e
fìgiu e sorre de Antoni, , a Bàrbara, Irene e Virginia, mugere e fìgias de
Salvo, a Mario e a Raimonda, babbu e mama de Salvo, s'abratzu de sa redatzione
de “Camineras”.
Commenti