Diàlogu intre duos sirbones (o porcrabos) de Federicu Francioni



Comente istèrrida. Podimus immaginare ite diant àere pòtidu iscrìere sos poetas, mannos e minores, de s'importante e balentiosa traditzione literària nostra in limba sarda, a subra de sa situatzione chi oe semus atraessende, est a nàrrere, in su tempus, antzis, in sa temporada, fea meda, de su Covid-19. Pensamus, pro fàghere solu un'esempru, a Melcioro Murenu (nàschidu e mortu in Macumere, 1810-1854), autore, intre sos àteros versos, de Sa isporchìtzia de Bosa. Poveritu, si fiat fatu unos cantos inimigos perigulosos chi a pustis lu ant bochidu (l'ant betadu in un'irrocu). Ma, si pensamus a sos clàssicos sardos, cuntivigiados dae Sarvadore Tola pro sa domo editora Della Torre di Cagliari (Collana “I grandi poeti in lingua sarda”, chèrfida dae Mànliu Brigaglia) non devimus pensare solu a sa sàtira o a sa poesia de eris: de fatis, si podet fàghere riferimentu fintzas a poetas de oe, chi sunt de aberu de gabbale, comente Giuanne Fiori de Itiri Cannedu (chi àbitat a curtzu de domo mea, isse in carrela de Pastore, deo in carrela de Togliatti, in Tàtari). Ammento galu su mastru mannu de su teatru nostru, Nenardu Sole, chi at iscritu Pedru Zara (in sardu), Occi mei, occi doi, Paràuri (in tataresu) e àteras pàginas càrrigas de poesia. Non chèrgio tzertu ismentigare s'amigu istimadu Istevene Flore chi at iscritu Felitziana, unu testu rapresentadu, sunt giai paritzos annos, in su Teatru “Ferroviario” de sa tzitade mea. S'idea de custu diàlogu m'est bènnida mescamente cando apo lèghidu, cun piaghere, in su giassu de sa Fondatzione Sardinia, s'artìculu Lu murrugnu de un'àteru amigu istimadu, Benedetto Sechi.

Diàlogu intre Cabigiosu e Coroneddu. Una fotografia de “La Nuova Sardegna”, in custas dies, at “immortaladu”, si podet nàrrere, duos sirbones arribbados in pratza de Itàlia, su gai cramadu salotto buono de Tàtari. Bene meda, podimus immaginare unu diàlogu intre custos duos sirbones (o porcrabos o porcabros: deo so ligadu a sa limba de Sènnaru e Uri, inue so istadu professore de iscola media: un'esperièntzia bella; in dogni manera, impitamus sa paràula sirbone). Podimus cramare custos duos animales Cabigiosu e Coroneddu. Issos sunt falados dae Monte Bianchinu, passende, in mesu a pagas veturas, in carrela de Luna e Sole e, gai sighinde, in cudda de Marialisa de Carolis, a pustis in cudda de Abozzi, in cudda de Oriani, fintzas a su Fosso della Noce, pro arribbare, a s'agabbu, in pratza de Itàlia.

Cabigiosu: Ascurta a mie, Corone', apo intesu dae burghesos, professionistas, avocados e polìticos de Monte Bianchinu, a curtzu de villas, villones e villinos, inue nos sutzedit de chircare unu pagu de màndigu, chi sa pratza printzipale de Tàtari est oramai deserta. Duncas, devet èssere custa!

Coroneddu: Emmo Cabigio', devet èssere pròpiu custa!

Cabigiosu: Carchi cosa de importante e grae at sutzessu … non si bidet cuasi pessona peruna …  parrent totus serrados in sa domo issoro … comente amus bidu a subra … in Monte Bianchinu …

Coroneddu: Beru est, Cabigio' … unu fatu singulare …

Cabigiosu: Corone', ite nde pensas, como sighimus a falare?

Coroneddu: Podimus proare …. apo intesu, semper in Monte Bianchinu e Luna e Sole, chi su tzentru istòricu de Tàtari est oramai abbandonadu dae annos meda, chi est un'amargura bìdere carrela Turritana e carrera Longa sena un'ànima bia, a mangianu, merie e sero.

Cabigiosu: Ite làstima! Unu tempus erant prenas de atividades cummertziales, prenas de fèminas, òmines e pitzinnos; in tzertas dies non si podiat mancu passigiare, pro unu muntone de gente chi s'atrumaiat! Narant chi, in una populatzione de 120.000 tataresos, sos abitantes de sa tzitade betza, dae tempus, oramai, sunt a suta de oto mìgias. Sigomente buteghinos e àteros locales sunt cuasi totus serrados, tzertas bortas mancu unu bìculu de pizza o de fainè lassadu in terra si podet agatare! Indunas, cuasi unu desertu!

Coroneddu: Gai m'est pàrfidu de cumprendere, a mie puru, dae sos umanos.

Cabigiosu: Corone', ma si non podimus leare mancu unu bìculu de pizza e de fainè, ite bi andamus a fàghere in su tzentru istoricu?

Coroneddu: Est beru! Custa crisi de oe at creadu unu desertu … inue fiat giai creschende unu desertu!

Cabigiosu (cun Coroneddu abarrat semper in pratza de Itàlia): Eh, Tàtari … Tàtari mannu … forsis … unu tempus lu podiat èssere … ma como est posta male meda, sa situatzione est de aberu fea. Apo intesu chi sa tzitade est atraessende una crisi ideale e polìtica, sena capatzidade peruna de fraigare programmas e progetos, pro su presente e pro su tempus benidore!

Coroneddu: Sunt tempos oramai colados cuddos de sa gai cramada egemonia culturale de Tàtari, cando fiant ativos intelletuales comente Antoni Pigliaru, Giosepe Melis Bassu, Antoni Simon Mossa, architetu geniale, sardista indipendentista … totu custu apo intesu ... ma forsis una risposta, un'alternativa possìbile podet bènnere dae sos giòvanos, dae grupos, sòtzios e moimentos de base, dae intelletuales … chena botas … diferentes meda dae professorones, acadèmicos … e dae sas oligarchias polìticas … cun sas botas! 

Cabigiosu: E deo apo intesu ciarrare sos chi aiant lèghidu sas pàginas de “La Nuova Sardegna”, dedicadas a sos logos abbandonados de sa tzitade: s'area de su ex-Ortu botànicu, a curtzu de carrela de Pascale Pàoli … a pustis … s'area intre carrela de Roma, de Torinu, de Zanfarino e de Tèmpiu: su mere, unu tempus, fiat su bonorvesu Giuanne Antiogu Mura, pessonàgiu singulare, sotzialista, indipendentista, iscritore de poesias in sardu e finas de unu romanzu fanta-issientìficu ... àteros logos si podent mentovare … Luigi Soriga, su giornalista chi at iscritu sos artìculos pro “La Nuova”, at sustentu chi Tàtari est una tzitade chi “si butta via”.

Coroneddu: Eh, Cabigio' … mancari esseret Tàtari … e bia! Comente ant nadu et iscritu paritzas bortas intelletuales, antropòlogos e filòsofos comente Bachis Bandinu e Pràtzidu Cherchi, est sa Sardigna intrea chi “si butta via”. Una sotziedade malàida de terachia, chi non tenet sa capatzidade de dare su balore giustu, adecuadu, a totu su chi est resessida a fraigare in sèculos de istòria, de tzivilidades originales!
Cabigiosu: E, semper sighinde cun su chi at iscritu Soriga, non devimus ismentigare sas àreas de su ex-Inapli, in carrela de Galileo o cudda de su ex-Istitudu tècnicu agràriu …

Coroneddu: Dae un'ala de cuddu istitudu betzu s'agatat unu terrinu cun paritzos arvures, dae s'ater'ala unu giardinu, ambos abbandonados … dae deghinas e deghinas de annos! 

Cabigiosu: Emmo … ma pensas tue a su giardinu de sos padres frantziscanos de Santu Pedru in Silki, cuddu de su Condaghe, unu testu de importu mannu pro s'istòria e sa cultura giurìdica e polìtica de sos Giuigados … sos giùighes de Torres abitaiant a curtzu de sa bidda de Silki, a pustis iscumpàrfida … intre Santu Pedru e Santa Maria de Betlem b'at unu logu chi si cramat Lu Regnu. Bene meda, dae custu giardinu de sos padres de Santu Pedru, inue s'agatat galu una villa  de su Setighentos, b'at una continuidade meravigiosa de birde ... atintzione! … terrinos cun diferentes ispètzies, una biodiversidade rica meda: arvures, ervas, fundos, indunas, unu patrimòniu, unu ecosistema chi pagas tzitades, in totue, deo creo, podent bantare.

Coroneddu: Est unu miràculu chi non bi apant fraigadu a intro pro aprofitamentu de s'edilìtzia …

Cabigiosu: Sos ambientalistas, prusaprestu, ant preguntadu a sas autoridades comunales de abèrrere camineras inue si potat passigiare, pro dare balore a custu logu. In parte, a su mancu, s'est sarvadu su parcu de Monserrato, chi como est abertu a su pùblicu, parcu chi est semper in continuidade cun custa àrea birde de sos padres de Santu Pedru in Silki, unu parcu chi unu tempus fiat de Giuanne Antoni Sanna: unu de sos prus importantes imprendidores, atintzione, intre cuddos sardos e italianos de s'Otighentos! 

Coroneddu: Interessante meda! Tzertu, gai apo intesu, su territòriu de sa Comuna de Tàtari est unu de sos prus mannos intre cuddos de sas Comunas de s'Istadu italianu. Unu territòriu, a bi pensas, de  546,08 chilòmetros cuadrados, chi andat dae sa miniera de s'Argentiera a sa marina de Platamona, pro faeddare solu de duos logos.

Cabigiosu: Pensas tue a Predda Niedda … ma cale zona commerciale e industriale ... non mi faghides rìere, pro piaghere … Tàtari, a nàrrere su beru, at àpidu sos imprendidores suos, a su mancu fintzas a sos annos Sessanta e Setanta de su Noighentos … mi' … carrela de Giovanni Pascoli, a pustis de su ponte de Ruseddu, fiat una carrela industriale … emmo, pròpiu gai … b'aiat su Pastificio Farbo, a curtzu sa Sarda Laterizi de sa famìllia Carlini… e non faeddamus de su Saponificio Masedu chi fiat a curtzu de custas duas fràbicas … e non faeddamus de sas contzas de Sarvadore Dau e de àteros … a s'agabbu, sos grupos dirigentes, tataresos e regionales, ant detzisu de dare su dinare, unu muntone de dinare, totu su dinare a unu tzertu Nino Rovelli … su gai cramadu Clark Gable della Brianza … e sa revolutzione industriale tataresa … est andada in orammara!

Coroneddu: Predda Niedda l'ant cramada un non luogo, ma est peus … e a intro … a bi pensas … s'agatat su nuraghe Li Luzzani … sena una targa ... abbandonadu!

Cabigiosu: Emmo, est pròpiu un'amargura totu custu ... unu momentu … e como, Corone', ite faghimus? Recuimus a Monte Bianchinu?

Coroneddu: Tzertu, non podimus abarrare inoghe pro su restu de sa note, podet èssere perigulosu!

Cabigiosu: De fatis, nois, che animales arestes, podimus giùghere maladias a sos òmines ma, in su tempus matessi, issos nos contracambiant cun archibusadas, a balla sola!

Coroneddu: E tando, torramus! (Ambos si ponent a caminare in sa pratza de Itàlia). In custu tempus, in Monte Bianchinu, comente amus nadu - e non amus cumpresu proite - sunt totus serrados in domo, bessint a foras pagu, abarrant tempus meda in sos giardinos de sas villas. Pro custos motivos, deo creo, maridos e mugeres, babbos, mamas e fìgios a s'ispissu si ponent in cuntierra e fintzas a abboghinare.

Cabigiosu: Embé, Corone', as intesu carchi cosa de interessante?

Coroneddu: Una giòvana, fìgia de unu chi est ingegneri o architetu o geometra, comente chi siat, unu professionista … mi' … unu ligadu istrintu a impresas ediles russas meda … at pedidu a su babbu proite sa Subrintendèntzia non at dadu su permissu de derrùere s'Hotel Turritania, feu meda, dae deghinas de annos abbandonadu, chi non tenet balore artìsticu e architetònicu perunu. At prosighidu custa fìgia: comente mai, in su tempus matessi, sa Subrintendèntzia non at fatu nudda pro impedire s'iscumpàrfida de villa Princivalle e de àteras villas liberty de Tàtari?

Cabigiosu: E su babbu …

Coroneddu: Isse non fiat pròpiu cuntentu e at rispostu: ma … non est chi tue … ses diventada … ses diventada … birde …. ambientalista … mancari raighinale … fundamentalista … o nono!?!?

Cabigiosu: … e sa fìgia ...

Coroneddu: Nono, a custu puntu est interbènnidu su figiu e at nadu: e si esseret goi? Non semus forsis lìberos de pensare a sa manera nostra, comente nos parret e praghet? Su babbu s'est incazzadu … gai m'est pàrfidu … e at sighidu goi … e forsis sezis ambos diventados sardine? Su fìgiu e sa fìgia, in signu de desafiu, ant nadu: tzertu, semus andados a sa manifestatzione tataresa de sas sardinas, in pratza Fiume! A custu puntu su babbu, ingegneri o architetu, geometra … non l'isco … comente chi siat, unu professionista ligadu meda a impresas ediles, chi tenent raportos istrintos cun partidos de Drestha e de pseudo-Manca … in trasversalidade prena, comente si narat … at nadu: deo bos fato diventare de aberu pisches minoreddos, mi' ! Lassademi sa conca! E, gai narende, o abboghinende, si nch'est andadu in un'àteru aposentu. Sa mugere at chircadu de giùghere paghe intre issos … tando … su babbu est bessidu dae s'aposentu inue fiat intradu e at nadu: est bastante chi non diventedes indipendentistas! Ma forsis isse fiat brullende!

Cabigiosu: Oh, Corone', atintzione, s'est acurtziende sa vetura de sos cuesturinos, fuimus como!

Coroneddu: Ahiò, Cabigio' … curre … curre!

Su dialogu intre sos duos sirbones - o porcrabos o porcabros - chi amus chircadu de immaginare, nos permitit de cumprèndere chi, forsis, tzertos animales sunt prus sàbios de tzertos òmines, a su mancu de custos chi ant bendidu sa cussèntzia tzivile issoro a s'edilìtzia, sa fràbica de su sutaisvilupu coloniale  o postcoloniale chi nàrrere si chèrgiat.

(Gràtzias a Maria Lughia Piga, mugere mia, chi m'at dadu unos cantos cunsìgios pro custas pàginas, inue apo chircadu de impitare, su prus possìbile, sa LSC, Limba Sarda Comuna).


Commenti